Ontstaan kapel

De oorsprong van de Sint-Rochuskapel gaat enkele eeuwen terug. Wellicht gaat ze terug tot de tweede helft van de 16e eeuw toen naar aanleiding van de vele pestepidemieën kapellen werden gebouwd ter ere van de heilige Rochus. Appelterre-Eichem kent veel affiniteit met de heilige. Zo staat Sint-Rochus zowel in de glasramen als op een beeld afgebeeld in de Sint-Gertrudiskerk. De twee nissen - boven het kerkporaal en aan de rechterkant van de kerk - getuigen eveneens van Rochus' populairiteit bij de lokale bevolking.

De Sint-Rochuskapel staat reeds vermeld op de kaart van landmeter De Dijn (1645). Vermoedelijk was deze kapel van kleiner formaat. In haar huidige vorm dateert de kapel uit de 18e eeuw zoals weergegeven op de Ferrariskaart (1778). Er mag dus besloten worden dat de Sint-Rochuskapel de oudst bewaarde kapel is van Appelterre.

De eerste foto van de kapel dateert uit 1910. De buitenkant is sindsdien weinig veranderd. Het interieur werd rond deze periode rijkelijk voorzien van schilderingen (waarvan vandaag nog de restanten te zien zijn).

Devotie is er sinds lange tijd niet meer. Naar verluidt zou de kapel wel gediend hebben als klein bedevaartsoord tegen de pest. Al is van dat laatste geen bewijs. Wat van de Rochustraditie nog overblijft is de Sint-Rochusstraat en enkele nissen in en rond de kerk te Appelterre.

Heden

In 2021 kwamen de eerste plannen om de kapel onder te brengen in een vzw. Na enkele pogingen om met de lokale verenigingen en/of de parochie iets tot stand te brengen ging dit uiteindelijk niet door. Daarom werd er in 2023 door drie vrienden een onafhankelijke vzw opgericht - het Broederschap van Sint-Rochus - die met een geloofwaardig project naar buiten kwam. De kapel werd kort nadien aan de vzw geschonken door de laatste particuliere eigenaars Christine Adriaensens & Roeland Michiels. Zij hebben reeds in 2012 - waarvoor enorm veel dank - het startschot gegeven met de restauratie van het exterieur. Hier zal het broederschap nu een vervolg aan breien.

De rijke devotie rondom de kapel is al enkele decennia verdwenen. Hoewel de kapel samen met de erfgoedwaarde ervan in de vergetelheid geraakt is, is het de bedoeling deze lieverlee nieuw leven in te blazen. De kapel doet nog steeds dienst als kapel en dat zal in de toekomst zo blijven!

De Heilige Rochus?

De heilige Rochus zou geleefd hebben in de 14e eeuw te Montpellier (Frankrijk). Zijn ouders waren gegoede burgers. Vanaf zijn geboorte had hij op zijn linkerzij een wijnvlek in de vorm een kruis: men beschouwde dat als een teken van God. Na de dood van zijn ouders besloot hij het leven van een pelgrim te leiden. Hij gaf zijn geld weg aan de armen en vertrouwde het beheer van zijn goederen toe aan een nonkel. Zo ging hij op pelgrimstocht naar Rome.

Tijdens die tocht maakte hij zich verdienstelijk door mensen te helpen die door de pest waren getroffen. Hij genas sommige pestlijders door gebed en het maken van een kruisteken. Uiteindelijk kwam hij aan in Rome, waar hij drie jaar doorbracht. Op de terugweg naar huis werd hij in Piacenza weer opgehouden door het feit dat er pestlijders te verzorgen waren. Toen hij daar zelf door de pest besmet raakte, trok hij zich terug in een bos waar een hond elke dag een stuk brood bracht. Uit eindelijk genas Rochus van de pest en ging hij terug naar huis.

Bij zijn terugkeer in Montpellier heerste er op dat moment een burgeroorlog. Hij maakte zich niet bekend en werd daarom als spion aanzien. Noch zijn familie, noch de rechter aan wie hij verantwoording moest afleggen herkende of geloofde hem. Deze laatste was dan nog zijn nonkel die zijn goederen beheerde... Dat een pelgrim bij terugkomst niet wordt herkend door de mensen thuis, is een geliefd thema in de middeleeuwse pelgrimsverhalen. Waarschijnlijk wil de legende daarmee aangeven dat de pelgrim door zijn bedevaart een ander mens is geworden; hij is op Christus gaan lijken. Rochus deed er het zwijgen toe naar het voorbeeld van Jezus voor Pilatus... Men wierp hem vervolgens in de gevangenis. Hij verbleef daar vijf jaar lang tot hij uiteindelijk stierf. Na zijn dood zou zijn grootmoeder hem herkend hebben aan de opvallende wijnvlek in de vorm van een kruis op zijn linkerzij.

Uit bovenstaand verhaal hoeft het dan ook niet te verbazen dat de heilige Rochus dikwijls als pelgrim (staf met knapzak, pelgrimsmantel en hoed) met een hond afgebeeld wordt. Soms wordt hij ook vergezeld door een engel die hem verzorgt. Hij wijst vaak naar zijn bovenbeen waar een pestbuil te zien is. Soms heeft Rochus een vermelding in het Latijn bij zich: ‘Tu eris in peste patronus’ (Gij zult de beschermer tegen de pest zijn). 

Rochus werd na zijn dood enorm gepopulariseerd in Europa mede door de vele epidemieën die over het continent heerste. Hij wordt herdacht op 16 augustus.

Bronnen

• Geopunt | Digitaal Vlaanderen. (z.d.). https://www.geopunt.be/?service=https%3A%2F%2Fgeo.api.vlaanderen.be%2FHISTCART%2Fwmts%3Flayers%3Dferraris

• Heiligen en tradities in Vlaanderen. Lente & zomer. (2017).

• Van Paepegem, H. (2009). Appelterre-Eichem in beeld: (1900-1976). De Bie.